شعر «شیر حق» و معنی شعر:

فصل پنجم

بیت اول فصل

• شاعر: حمید سبزواری

صبح صادق، قدرت کاذب شکست                                 رشته های دام اهریمن گسست

صبح واقعی طلوع کرد (امام آمد) و شکوه و قدرتِ صبح کاذب (رژیم شاهنشاهی) را در هم شکست و رشته های دام شیطان (شاه و مامورانش) را از بین برد.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

صادق و کاذب ß   تضاد

دام اهریمن ß   اضافه ی تشبیهی

صبح صادق ß   استعاره از امام خمینی (ره)

اهریمن ß   استعاره از شاه و مامورانش

گسستن رشته های دام ß   کنایه از نابود کردن صبح صادق قدرت کاذب شکست.

تلمیح ß   آیه ی شریفه ی «جاء الحق و زهق الباطل»

حمید سبزواری (۱۳۹۵-۱۳۱۴هـ.ش):

حسین ممتحنی متخلص به حمید سبزواری، از شاعران خوش نام انقلاب که بیشتر سروده های او مربوط به فضای انقلاب است. از آثار او می توان به «سرود سپیده» و «سرود درد» اشاره کرد.

درس دوازدهم

شیر حق

• نوع قالب شعری: مثنوی
• شاعر: مولانا
• آثار: مثنویِ معنوی، ديوان شمس، مکتوبات

از علی آموز اخلاص عمل                      شیر حق را دان منزه از دغل

از علی (ع) پاکی در عمل بیاموز و شیر خدا را از هرگونه فريبکاری پاک بدان.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

شیر حق ß   استعاره از حضرت علی (ع) بخاطر لقب اسدالله است

واج آرایی ß   حرف «ز»

دغل و عمل ß   قافیه

در غزا بر پهلوانی دست يافت                            زود شمشیری برآورد و شتافت

در جنگی با پهلوانی رو به رو شد. سريع شمشیرش را بیرون آورد و با شتاب به سوی او دويد.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

دست يافتن ß   کنايه از غلبه کردن و پیروز شدن

مراعات نظیر ß   غزا، پهلوانی و شمشیر

دست یافتن ß   کنایه از چیره شدن

يافت و شتافت ß   قافیه

او خَدو انداخت بر روی علی                              افتخار هر نبی و هر ولی

آن مرد آب دهانش را بر صورت حضرت علی انداخت که افتخار پیامبران و اولیای خدا بود.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

علی و ولی ß   قافیه (ردیف ندارد)

نبی و ولی ß   جناس

بر و هر ß   جناس

واج آرایی ß   حرف «ر»

تلمیح ß   داستان جنگ خندق (احزاب)

تکرار ß   کلمه «هر»

نقش مصراع دوم «بدل» هست

در زمان انداخت شمشیر، آن علی                     کرد او اندر غزايش کاهلی

امام علی (ع) فوراً شمشیرش را انداخت و در جنگیدن، سستی و درنگ کرد.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

تناسب ß   غزا و شمشیر

علی و کاهلی ß   قافیه

گشت حیران آن مبارز، زين عمل                       وز نمودن عفو و رحم بی محل

مرد جنگجو از اين رفتار امام علی و بخشش و مهربانی غیر منتظره اش حیرت زده شد.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

تناسب ß   عفو و رحم

عمل و بی محل ß   قافیه

گفت: بر من تیغ تیز افراشتی                            از چه افگندی؟ مرا بگذاشتی؟

جنگجو گفت: شمشیر تیزت را برابر من بالا برده بودی، چرا آن را انداختی و من را رها کردی؟

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

تیغ و تیز ß   جناس

تیغ افراشتن ß   کنايه از جنگیدن

تضاد ß   افراشتی و افگندی

افراشتی و بگذاشتی ß   قافیه

گفت: من تیغ از پی حق می زنم                                    بندۀ حقم نه مامور تنم

امام علی گفت: من برای خدا شمشیر می زنم و بندۀ خدا هستم نه بندۀ جسم و هوس های آن.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

تکرار ß   کلمه «حق»

واج آرایی ß   حرف «ن»

تیغ زدن ß   کنایه از مبارزه کردن

می زنم و تنم ß   قافیه

شیر حقم، نیستم شیر هوا                                فعل من بر دين من باشد گوا

من شیرِ خدا هستم و شیر هوس های انسانی نیستم. رفتار من شاهد دين و عقیدۀ من است.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

هوا و گوا ß   قافیه (ردیف ندارد)

تکرار ß   کلمه های «شیر» و «من»

واج آرایی ß   حروف «ش» و «ن» و «م»

جناس ß   هوا و گوا

تلميح ß   اشاره به عبارت «الاعمال بالنيات»

باد خشم و باد شهوت، باد آز                             بٌرد او را که نبود اهل نماز

وسوسۀ خشم و شهوت و حرص، آن کسی را که ديندار و اهل نماز نیست، از راه به در می کند.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

باد خشم ß   تشبیه (خشم به باد تشبیه شده (

باد شهوت ß   تشبیه (شهوت به باد تشبیه شده (

باد آز ß   تشبیه (شهوت به آز تشبیه شده)

مراعات نظیر ß   خشم ، شهوت و آز

تکرار ß   کلمه «باد»

تلميح ß   اشاره به آیه ۴۵ سوره عنکبوت: «همانا نماز، نمازگزاران را از زشتی و تباهی باز می کند ...»

آز و نماز ß   قافیه

چون درآمد در میان، غیر خدا                            تیغ را ديدم نهان کردن سزا

وقتی پای چیزی غیر از خدا به میان آمد، سزاوار ديدم که شمشیر را پنهان کنم.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

نهان کردن تیغ ß   کنايه از جنگ نکردن

خدا و سزا ß   قافیه

جلال الدین محمد بلخی ملقب به مولانا (۶۰۴-۶۷۲ هـ.ق):

از شاعران و عارفان بزرگ ایران در قرن هفتم است. آثار گرانقدر او عبارت اند از:

مثنوی معنوی، دیوان شمس، فيه ما فیه، مکتوبات و مجالس سبعه.

مثنوی معنوی:

کتاب منظوم و گران قدر مولوی، شامل حکایاتی است که مولانا با بیان آنها مسائل دینی و عرفانی و حقایق معنوی را به زبان ساده و از راه تمثیل بیان می کند؛ مثنوی، در ۲۶ هزار بیت و در شش دفتر سروده شده است.